Planifikatu asteko menua
Erosi beharreko gauzen zerrenda egin
Kontsultatu kontserbazio-baldintzak
Izoztuak lehenik gorde
Hozkailukoak bigarren
Despentsakoak hirugarren
Ez eskatu jango duzuna baino gehiago
Etxera eramateko paketatu diezazutela eskatu
Soberakinak modu egokian gorde
Ez izoztu berriro elikagaiak
Gutxienez 60º-tan berriz berotu elikagaiak
Plater berriak sortu soberakinak erabiliz
Tokiko eta sasoiko elikagaiak aukeratu
Iraungitze eta kontsumo lehenetsiaren data bereiztu
Zer informazio ematen dizu etiketak?
Ez zaitez itxuragatik bakarrik gidatu
Ahal baduzu, ontziratu gabeko produktuak erosi
Planifikatu asteko menua
Erosi beharreko gauzen zerrenda egin
Tokiko eta sasoiko elikagaiak aukeratu
Iraungitze eta kontsumo lehenetsiaren data bereiztu
Zer informazio ematen dizu etiketak?
Ez zaitez itxuragatik bakarrik gidatu
Ahal baduzu, ontziratu gabeko produktuak erosi
Kontsultatu kontserbazio-baldintzak
Izoztuak lehenik gorde
Hozkailukoak bigarren
Despentsakoak hirugarren
Soberakinak modu egokian gorde
Ez izoztu berriro elikagaiak
Gutxienez 60º-tan berriz berotu elikagaiak
Plater berriak sortu soberakinak erabiliz
Ez eskatu jango duzuna baino gehiago
Etxera eramateko paketatu diezazutela eskatu
Aldian-aldian berrikusi behar ditugu despentsako armairuak, hozkailua eta izozkailua. Hala, jakingo dugu zer elikagai ditugun eta ez zaizkigu elikagai gehiegi pilatuko; ondorioz, elikagaiak iraungitzeko arriskua saihestuko dugu.
Zure armairu-barrenean falta behar ez diren elikagai osasungarriak proposatzen dizkizugu:
Menuak nahi adina zehaztuta planifika daitezke. Aste osorako planifikazioa izan daiteke edo, esaterako, bizpahiru egunetarakoa. Adibidez, ondorengo menu planifikatzaile hau gomendatzen dugu:
Hona hemen soberan geratu diren elikagaiak berrerabiltzeko gomendio batzuk:
Menu bat planifikatzeko garaian kontuan hartu behar da, halaber, bizi-ohitura osasungarriak izan behar ditugula. Bizi-ohitura horiek dira gaixotasunak saihesteko eta bizitza osoan zehar osasuntsu egoteko eskura ditugun tresna nagusiak. Informazio gehiago:
Zerrenda bat daukagunean, errazagoa da alferrikako elikagairik ez erostea . Gainera, dirua ere aurreztuko dugu, behar ez dugun gauzarik erosiko ez dugulako.
Horrez gain, gomendagarria da berriz erabil daitezkeen poltsak baliatzea erosketa etxera eramateko. Izan ere, erabilera bakarreko poltsak erabiltzea ekidingo duzu eta ingurumena zainduko duzu. Izoztutako produktuak erostekotan, horrelako produktuetarako poltsa espezifikoak erabili, elikagaiak azkarregi desizoztea ekiditeko.
Saia zaitez erosketa egitera sabela beteta duzula joaten. Erosketa egitean gose bazara edo sabela hutsik baduzu, “kapritxo” eta beharrezkoak ez diren produktu gehiago erosiko dituzu. Saiatu erosketa-zerrendan dauden produktuak bakarrik erosten.
1. Giro-tenperaturan dauden elikagaiak: kontserbak, pasta, ogiak, edariak, esnea, arrautzak…
2. Hotzean gordetzen diren elikagaiak: hozteko makinetan daude; besteak beste, haragiaren eratorriak, ontziratutako haragi eta arrain freskoak, erdi-kontserbak, esnekiak, etab. sartzen dira horien artean.
3. Izozturik gordetzen diren elikagaiak: izozkailuetan gordetako elikagaiak dira. Horrelako produktuak ahalik eta beranduen hartzen saiatu beharko duzu. Izan ere, desizozteko denbora gutxiago izango dute horrela. Gogoan izan poltsa termiko batean sartzea gomendatzen dela, hor produktuek gehiago irauten dutelako izozturik.
Honako esteka honetan Euskadiko elikagaiak etxetik erosteko aukera ematen duten ekoizle, empresa eta taldeen ekimen ezberdinak aurkituko dituzu:
Biltegiratzeko erabiltzen den energia ere murriztu egiten da.
Tokiko ekoizleak babesten dira eta tokiko ekonomikoari laguntzen zaio.
Tokiko barietateak eta arraza autoktonoak eta gure laboreei lotutako baso biodibertsitatea eta kudeaketa babesten dira.
Freskoagoak dira eta nutrienteetan aberatsagoak , jasotzen direnetik kontsumitzen diren arteko denbora murrizten delako, eta, beraz, une ezin hobean kontsumitzen direlako.
done Esne kondentsatua, esne lurrundua, esne-hautsa (haurrentzat ez dena).
done Latako eta kristalezko potoetako kontserbak.
done Kafea, tea, espeziak.
done Haragi- eta arrain-kontserbak.
done Jarabea, irasagarra, eztia.
done Ur minerala.
done Txokolate-tabletak.
done Urdaiazpiko ondua eta hestebete onduak (xerratuak).
done Moldeko ogia.
done UHT edariak: esnea, fruta-zukuak, soja-edariak…
done Gazta lehorra.
done Txokolate betea, bonboiak, turroiak.
done Urdaiazpiko ondua eta hestebete onduak (xerratu gabeak).
done Olioa, margarina, gurina.
done Izoztuak.
done Saltsa ontziratuak.
done Txip erako patatak, barazkiekin egindako txip-ak.
Elikagai galkorrek Iraungitze-data izango dute. Data horrek elikagaia segurtasunez kontsumitzeko epemuga zein den adierazten du:
Iraungitze-data duten elikagaiak hondakin ez bihurtzeko, garaiz ezingo direla kontsumitu ikusten badugu, prestatu eta, ondoren, izoztu ditzakegu.
(betiere ontzian bertan adierazitako kontserbazio-baldintzak kontutan hartuta)
beren ezaugarri organoleptikoak egokiak ez izan arren.
Bere aurretik “iraungitze-data” adierazpena azalduko da eta halabeharrez aipatuko dira eguna eta hilabetea. Nahi izanez gero, urtea ere ager daiteke.
Elikagaiaren iraupena honako hauetako bat denean:
3 hilabetetik beherakoa: EGUNA eta HILABETEA
3 hilabetetik gorakoa, baina 18 hilabete gainditzen ez dituena: HILABETEA eta URTEA.
18 hilabetetik gorakoa: URTEA
Aipatutako premisak betetzen badira, elikagaiak, orientazio gisa, aldi hauetan zehar jarraitzen du baldintza onetan, kontsumo lehenetsiaren data igaro ondoren*:
Elikagaiaren izendapenak zehatz-mehatz erosten ari garen elikagaiaren mota jakinarazten digu. Izendapena bere IZENDAPEN JURIDIKOA da, hau da, europar legediak zehaztutako izendapena.
Hala eta guztiz ere, ez da betiere izendapen juridikoa azaltzen, beraz, hori izan ezean, etiketan ELIKAGAIA DESKRIBATZEKO IZENDAPENA adieraziko da. Ikusteko, askotan produktua biratu eta ontziaren atzeko aldera jo behar da.
Elikagaiaren KOPURU GARBIA produktu likidoetan bolumen-unitateetan (litroak, dezilitroak, mililitroak) adieraziko da; azalpen hori, ordea, gainerako produktuetarako pisu-unitateetan (kilogramoak edo gramoak) egingo da.
Erosten ari garen kopuruari erreparatuko diogu, gure beharretara ongien egokitzen den ontzia aukeratzearekin batera. Askotan aproposagoa da produktua solte erostea, nahiz eta beti aukera hori hautatzea ezinezkoa den.
Hemen, errazioak elikagaien eta mahaikideen baitan kalkulatzeko kalkulagailua eskura duzuela gogorarazten dizuegu:
Elikagai bat itxura estetiko hutsagatik baztertzen badugu, baliabide eta lan asko ari gara alferrik galtzen: erabilitako haziak, lantzeko erabilitako lurra, nekazarien lana, eta ura edo erregaia bezalako beste baliabideen gastua. Baliabide horiek denak galdu egiten dira lan horren fruitua galtzen denean.
Zenbaitetan, erosteko lehentasunei buruz egiten diren azterketek diotenez, kontsumitzaileek kolore eta forma jakin bat duten frutak eta barazkiak izaten dituzte nahiago. Horren ondorioz, esaterako, azenarioen %25-%30 inguru “akastuntzat” jotzen dira eta ez dira dendara iristen, ez dituztelako kanon fisiko edo estetikoak betetzen. Azoketan edo etxaldeetako zuzeneko salmentan, arau horiek ez dute garrantzi berdina, eta, seguruenik, erreskatatzeko moduko azenario “itsusiak” aurkitu ditzakezu.
“Janari itsusia” defendatzeko mugimendu bat dago. “Ugly Food” du izena eta normalean zakarrontzian amaitzen duten elikagaiei aukera bat ematea defendatzen du.
Honen adibide on bat Catalunyan aurkitzen dugu. Fundació Espigoladors buruxkatzearen antzinako jarduera berreskuratu du. Buruxkatzea ekoizlearekin hitzartuta ekoizpen soberakin izateagatik, salmenten jaitsieragatik edo arrazoi estetikoengatik zirkuitu komertzialetik baztertzen diren fruitu eta barazkiak jasotzean datza. Gainera, hau egiteko gizarte bazterketa arriskuan dauden pertsonek egiten dute lan.
Beste adibide bat, 2016ko otsailetik aurrera, EROSKIk urtero antolatzen du "Itsusiak bezain onak" kanpaina, prezio apalagoan, itxura desberdina baina zapore eta kalitate bera duten frutei irtenbidea emateko. Segurtasun-berme bereko produktuak dira, baina ez dituzte forma- eta itxura-estandar normalak betetzen.
Ezin baduzu ontziratu gabeko produkturik erosi, begiratu produktuaren etiketa, EDUKI GARBIA zenbatekoa den jakiteko. Horrela, produktuaren zenbat kopuru edo ontzi indibidual behar dituzun kalkulatu ahal izango duzu.
Zuzenean eraman erosketa etxera eta gogoan izan hozkailuan eta izozkailuan gordetzen diren produktuak berehala gorde behar dituzula.
Erosketa egin ondoren eta etxera iritsi bezain pronto, elikagaiak zuzenean biltegiratu behar ditugu. Hona hemen ordena zuzena:
Izozkailu batek lortzen duen hozte-maila izarretan neurtzen da: zenbat eta izar gehiago, orduan eta hotzagoa izango da izozkailuak lor dezakeen tenperatura:
Elikagaiak biltegiratzeko egokiak diren ontziak erabili behar dira, hausturarik ez dutenak eta erabat itxi daitezkeenak. Era berean, izozteko poltsa bereziak ere erabili daitezke. Produktuak hozkailuan sartzean egiten dugun moduan, elikagaiak nahastea saihestuko dugu, kontaminazio gurutzaturik ez izateko.
• Barazkiak: 12 hilabete arte.
• Oilaskoak, ehizakiak: 10 hilabete arte.
• Arkumea: 8 hilabete arte.
• Txerria: 6 hilabete arte.
• Okela txikitua: 2 hilabete arte.
• Tartak, laberatutako pastelak: 6 hilabete arte.
• Arrain gihartsuak: 6 hilabete arte.
• Ogia eta opilak: 3 hilabete arte.
• Arrain koipetsuak: 3 hilabete edo gehiago arte (arrainaren arabera)
• Itsaskiak: 3 hilabete arte.
Erdialdean: esnekiak (gaztak, jogurtak, irabiatuak...), hestebeteak eta arrautzak.
Goialdean: aurretik prestatutako produktuak eta "behin irekita, gorde hozkailuan" dioten produktuak.
Atean: edariak, marmeladak, gurinak, saltsak.
• Okela eta arrain egosiak: 2-3 egun.
• Irekitako esnea, etxeko postreak, egositako barazkiak: 3-4 egun.
• Ondo kontserbatutako okela gordina: 3 egun.
• Barazki gordina eta irekitako kontserbak (beste ontzi batera aldatu): 4-5 egun.
• Arrautzak: 2-3 aste.
• Esnekiak eta iraungitze-data duten beste produktu batzuk: ontzian adierazitakoa.
Hozkailuaren kasuan ere, FIFO metodoa erabili behar da. (Fist In, First Out. Sartzen den lehena, irtetzen den lehena)
Hozkailuan elikagaiak jartzeko, fabrikatzaileek hainbat eremu zehatz bereizten dituzte. Gaur egun, hozkailu gehienek tiraderak dituzte horietan zer sartu adierazten duten ikonoekin; normalean, frutak eta barazkiak, okela eta arrainak izan ohi dira, eta hozkailuaren behealdean egon ohi dira.
Ez dira okelak eta arrainak edo frutak eta barazkiak elkartu behar, kontaminazio gurutzaturik gerta ez dadin. Ongi bilduta gorde behar dira, edo, bestela, ontzi egokiak erabili, jariorik ez gertatzeko.
Despentsetan, giro-tenperaturan kontserba daitezkeen produktuak gordeko dira soilik. Despentsa antolatzeko, aukera nahiko erosoa da elikagaiak taldeka biltegiratzea: lekaleak, irinak eta eratorriak, arrain-kontserbak, barazki-kontserbak...
Ezinbestekoa da produktu bakoitzaren kontsumo lehenetsiaren data irakurtzea eta iraupen luzeena duten produktuak atzean jartzea. FIFO (first in – first out) metodoa erabiltzea gomendatzen da, hots, sartuko dugun lehena aterako dugu lehenik (produktu berdinetan). Gehien kontsumitzen diren produktuak gainerakoak baino ikusgarriago eta eskuragarriago egotea komeni da.
Anoak behar bezala planifikatzea lagungarria izango da elikagai gutxiago xahutzeko eta dieta askotariko, osasungarri eta orekatua dugula ziurtatzeko.
Soberakinik ez izateko, garrantzitsua da produktuak neurtu edo pisatzea eta prestatuko ditugun kantitateak erabiliko ditugun errazioetara egokitzea. Errezeta bat badugu eta baskularik ez badugu, errezetako gramoak etxean erabiltzeko neurrietara egokituko ditugu, lana errazagoa izan dadin.
Ezagutu gure ERRAZIO KALKULAGAILUAK non elikagaien anoak zehaztasunez kalkulatzeko aukera ematen digun, mahaikide kopuruaren eta motaren arabera, eta erantzuna gramotan edo ohiko unitateetan, halanola, koilarakadak, eskukadak, katiluak, etab.
Adibidez, haurrei kantitate txikiak zerbitzatzeko gomendatzen dizuegu, haien neurrira egokituta, eta, hala ere gose badira, errepikatzeko aukera eman.
Hurrengo infografian anoak eskuekin nola neurtu erakusten dizuegu:
(Kremekin eta esnegainarekin ez da gomendagarria)
Gainera, kontuan hartu behar da elikagaiek beren ezaugarri organoleptikoak (zaporea, testura, etab.) galtzen dituztela berriro izoztean.
Printzipioz, ez genuke aurretik izoztutako elikagai gordin bat berriro izoztu behar, berriro izoztu aurretik kozinatze-prozesu batetik igaro denean izan ezik. Era berean, ez genuke desizoztu dugun kozinatutako elikagai bat berriro izoztu behar.
Bestetik, kontu batzuk izan behar dira kontuan elikagai bat desizoztera goazenean:
Mikrouhin-labea erabiltzen badugu, elikagaia estali egin behar da, hezetasunari eusteko eta beroa uniformeki banatzeko.
Bestetik, adierazi behar da elikagaiaren kalitatea murriztu egiten dela berriro berotzen dugun bakoitzean. Hortaz, kontsumituko dugun kantitatea bakarrik berotzea da onena.
Aprobetxamendu errezeta asko daude eskuragarri, baina guk errezeta batzuk proposatzen dizkizugu soberakin horiei etekin osoa ateratzeko:
Aukera interesgarria izan daiteke menu erdirik, eguneko platerik edo haurrentzako menurik dagoen galdetzea. Modu horretan, ez duzu eskatuko kontsumituko duzuna baino askoz gehiago.
Beste aukera bat da zerbitzariei eskatzea anoen tamaina zuk jango duzun kantitatera egokitzeko.
Soberakinak etxera eramateko zenbait modu daude: jatetxeak eskaintzen dituen erabili eta botatzeko ontziak, edo ontzi birziklagarriak edo konpostagarriak (adibidez, Gourmet Bag deiturikoak). Horretaz gain, gure tuperrean ere eraman ditzakegu soberakinak, edota doggy bag direlakoetan (soberakinak etxeko animalientzat eramatekoak).
